::: आपले शब्द, शब्दांचे अर्थ ::: <<< दंडवत >>>

पूर्वीच्या काळात पत्रामध्ये हमखास वापरला जाणारा शब्द आता क्वचितच वापरला जातो. खासकरून महानुभाव पंथीयांमध्ये हा शब्द अजूनही मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो.

दंड म्हणजे काठी, काठी. काठी जशी जमिनीवर टाकल्यावर जमिनीवर पडते तसा घातलेला नमस्कार म्हणजे दंडवत. या क्रियेचा म्हणजे नमस्काराचा विचार करून याला 'साष्टांग नमस्कार' असा अर्थ प्राप्त झाला आहे. पूजा करताना अथवा नमस्कार घालताना शरीर जमिनीवर दंडासारखे पसरणे म्हणजे दंडवत किंवा साष्टांग दंडवत होय. यातून नम्रता, लीनता, भक्तिभावही व्यक्त होतो. "तेथे माझे दंडवत निरोप सांगतील संत" असे तुकोबारायांनी या भावनेतून म्हटलेले आहे. 'दंड' म्हणजे पाठीचा कणा - खांद्यापासून कोपरापर्यंतचा भाग, असाही यातील एक अर्थ आहे. तो साष्टांग शब्दासाठी सूचक वाटतो. 'साष्टांग नमस्कार' म्हणजे अष्ट अंगांसह म्हणजे आठ अवयवांसह घातलेला नमस्कार. यात कोणते आठ अवयव अभिप्रेत आहेत? कपाळ, नाक, हनुवटी, छाती, कोपर, गुढगा, तळवा, आणि पाय हे ते आठ अवयव होत. नमस्कारासाठी आवश्यक असणारी ही आठ अंगे होत.

या दंडवत शब्दावरूनच 'देखल्या देवा दंडवत' अशी म्हण रूढ आहे. वरकरणी, खोटे खोटे केलेले स्वागत असा यामागे भावार्थ आहे. 'अटकवळ्या देवा दंडवत' या म्हणी वेळी एखाद्या संकट वा अरिष्ट अनुकूल झाले म्हणजे वापरतात.

'दंड' हा संस्कृत मधून आलेला शब्द आहे.

संकलन :-

     || ज्ञानभाषा मराठी ||
|| माझी शाळा📚माझी भाषा ||